ผ้าซิ่นตีนจกแม่แจ่ม ผ้าตีนจกแม่แจ่ม ผ้าซิ่นตีนจกแม่แจ่มจันจ้าว ลายหละกอนกลาง (นราธิวาส)

ผ้าซิ่นตีนจกแม่แจ่มจันจ้าว ซิ่นตีนจกแม่แจ่ม ผ้าตีนจกแม่แจ่มจันจ้าว ผ้าตีนจกแม่แจ่มลายโบราณ ลายหละกอนกลาง ผ้าตีนจกแม่แจ่มลายโบราณ16ลาย ผ้าตีนจกแม่แจ่มลายประยุกต์  ผ้าตีนจกผสมดิ้นทอง ผ้าทอมือทุกขั้นตอน งานแฮนด์เมด    Maechaemhandwovensarong

#ผ้าซิ่นตีนจกแม่แจ่ม #ซิ่นตีนจกแม่แจ่ม #ผ้าตีนจกแม่แจ่ม #ผ้าตีนจกแม่แจ่มลายโบราณ  #ผ้าตีนจกแม่แจ่มลายโบราณ16ลาย

๑ ในมรดกเชียงใหม่ ๑ ในมรดกล้านนา                                      

แม่แจ่ม เป็นอำเภอหนึ่งในจังหวัดเชียงใหม่ ตั้งอยู่ในหุบเขาซึ่งมีเทือกเขาถนนธงชัยและ ดอยอินทนนท์ล้อมรอบ สภาพพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นภูเขาและป่าไม้ ซึ่งถือเป็นแหล่งต้นน้ำที่สำคัญของล้านนา นับเป็นหนึ่งในชุมชนไม่กี่แห่งที่ยังคงรักษาและสืบทอดมรดกซิ่นตีนจกที่สะท้อนให้เห็นถึงชีวิตที่ผูกพันกับธรรมชาติ สิ่งแวดล้อมและความมั่นคงศรัทธาต่อพระพุทธศาสนา

ในอดีต ผ้าซิ่นตีนจกแม่แจ่มที่ทอด้วยดิ้นเงิน ดิ้นทอง จะทอขึ้นเพื่อส่งส่วยเจ้าเชียงใหม่ โดยทางคุ้มเจ้าเชียงใหม่จะทำการส่งดิ้นเงินดิ้นทองมาให้ การส่งส่วยใช้ช้างบรรทุกไปปีละครั้งพร้อมของส่วยอื่น เช่น ไม้ สมุนไพร หวาย หนังสัตว์ เขาสัตว์ ถั่ว งา เป็นต้น และห้ามชาวบ้าน “ไพร่” นุ่งผ้าตีนจกที่ทอด้วยดิ้นเงิน ดิ้นทอง ผ้าตีนจกถือเป็นสมบัติล้ำค่าและเป็นสิ่งบ่งชี้ฐานะทางสังคม

มีข้อสันนิษฐานว่าซิ่นตีนจกแม่แจ่มก็น่าจะมีขึ้นในยุคสมัยที่พุทธศาสนาของล้านนามีความเจริญรุ่งเรืองถึงขีดสุด จากลวดลายของซิ่นตีนจกแม่แจ่ม ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของความคิด ความเชื่อทางพุทธศาสนา จากองค์ประกอบของซิ่นตีนจกแม่แจ่มอันเป็นสัญลักษณ์สำคัญของความเชื่อทางพุทธศาสนา

ซึ่งหมายถึง เขาพระสุเมรุ ทะเลสีทันดร และ สัตว์หิมพานต์ ดังปรากฏอยู่ในการเทศน์มหาชาติช่วงป๋าเวณียี่เป็งของทุกปี ประกอบอยู่บนผืนผ้าสีแดงเป็นเชิงซิ่นอันหมายถึงสวรรค์ หรือจักรวาล เป็นการแสดงออกซึ่งความเคารพสักการะ และเป็นพุทธบูชาของทั้งผู้ทอและผู้สวมใส่ให้เกิดสง่าราศี เป็นสิริมงคลแก่ตนเองและศาสนสถานอันศักดิ์สิทธิ์ เพื่อให้เกิดบุญกุศลอันยิ่งใหญ่ โดยมีสวรรค์และนิพพานเป็นจุดหมายปลายทาง

นอกจากนี้สตรีแม่แจ่มยังมีการเก็บผ้าตีนจกผืนที่ดีที่สุด งามที่สุด ไว้สำหรับตัวเองใส่เมื่อยามละสังขารไปแล้ว เพื่อจะได้ใส่ไปไหว้พระธาตุเกศแก้วจุฬามณีบนสรวงสวรรค์เป็นครั้งสุดท้าย

ซิ่นตีนจกแม่แจ่ม แบ่งออกเป็น ๓ ส่วน คือ 
๑. หัวซิ่น
๒. ตัวซิ่น 
๓. ตีนซิ่น ตีนซิ่นนี้เองที่ก่อให้เกิดความงามวิลาศให้กับซื่นตีนจกแม่แจ่ม จนกลายเป็นซิ่นในระดับตำนานของเมืองเชียงใหม่

เมื่อนำทั้ง ๓ ส่วนนี้มาเย็บต่อกันก็จะกลายเป็นซิ่นตีนจก ๑ ผืน

๑.หัวซิ่น คือ ส่วนบนสุดของซิ่นมีความกว้างประมาณ ๑ คืบ ซึ่งในส่วนนี้ยังแยกเป็นส่วนย่อยได้อีก ๒ ส่วน คือ ส่วนบนสุดและส่วนล่าง ส่วนบนสุดนี้นิยมใช้ฝ้ายปั่นมือสีขาวทอ ซึ่งมีความนุ่มนวลและแน่นไม่หลุดง่ายเวลานุ่ง สำหรับส่วนล่างจะเป็นแถบเล็กสีแดงหรือดำ กว้างประมาณ ๔ - ๕ เซนติเมตร นิยมย้อมสีด้วยเปลือกไม้นมงัว สมอหรือมะเกลือ ซึ่งเปลือกไม้เหล่านี้มีส่วนช่วยในการดูดกลิ่นและรักษาผิวหนังที่อ่อนบางบริเวณเอวด้วย

๒. ส่วนตัวซิ่น คือ ส่วนที่อยู่ตรงกลางระหว่างหัวซิ่นกับตัวซิ่น มีความกว้างประมาณ ๕๐ เซนติเมตร ซึ่งมีอยู่ด้วยกันหลายสี หลายแบบ

๓. ตีนซิ่น คือ ส่วนที่อยู่ล่างสุดของซิ่น ตีนซิ่นแม่แจ่มมีอยู่ ๒ แบบ คือ แบบที่มีลวดลายเรียกว่าตีนจก และแบบที่ไม่มีลวดลายแต่จะย้อมด้วยสีเปลือกไม้ เช่น สีแดง สีดำ เรียกว่าตีนแดง และตีนดำ

สำหรับตีนจกแม่แจ่มนั้นจะมีองค์ประกอบซึ่งเป็นเอกลักษณ์เฉพาะได้แก่ โคม ขัน ห้องนก และ สะเพา (อ่าน “สะเปา”)
3.1 โคม (อ่าน “โกม”) คือส่วนประกอบหลักของตีนจกแม่แจ่มการเรียกชื่อของลายตีนจกในแต่ละผืนนั้น ส่วนใหญ่จะพิจารณาจากโคมเป็นส่วนสำคัญ ตัวโคมในตีนจกจะเป็นรูปสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน วางอยู่ในตำแหน่งแถวกลางของตีนซิ่นเรียงเป็นแถวการจะดูความละเอียดประณีตและสวยงามของตีนจก จะสังเกตุได้จากลักษณะของโคมกล่าวคือ หากเป็นรูปสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูนมีขนาดเล็กและยอดแหลมมากเท่าใดก็แสดงถึงการทอและจกที่แน่นละเอียดประณีตเท่านั้น (รวมถึงอายุการใช้งานด้วยบางผืนอาจเก็บไว้ได้นานถึง ๑๐๐ ปี)

ทั้งนี้เป็นผลจากเทคนิคและความตั้งใจในการจก การใช้วัสดุอุปกรณ์ที่มีคุณภาพโดยเฉพาะฟืมที่ใช้ทอจะต้องมีซี่หรือฟันหวีเล็กและบาง สำหรับลวดลายในโคมจะมีองค์ประกอบของลายแตกต่างกันออกไป เช่น ในตีนจกบางผืนจะประกอบด้วยตัวหงส์อยู่ตรงกลาง ส่วนยอดเป็นตัวนก เช่น หงส์ดำ หงส์ปล่อย หงส์สิ้ว (เขียว) หงส์เหลือง หงส์สาน หงส์ปี้ เป็นต้น

บางผืนจะใช้เรียกชื่อตีนจกประกอบด้วยชื่อเมือง ได้แก่ ลายเชียงแสน ลายละคร (ลำปาง) เป็นต้น

ถัดจากนี้จะเป็นแถวที่จกลวดลายขนาดเล็กล้อมรอบโคมอีกชั้นหนึ่ง ทำให้ตีนจกมีความละเอียดประณีตและงดงามมากขึ้น

๓.๒ ขัน เป็นลายประกอบในตีนจก เป็นรูปสามเหลี่ยมที่อยู่ระหว่างโคม ๒ โคม ลวดลายที่นิยมใช้จกในขัน ได้แก่ เชียงแสน ละคร หรือ ลายขันสามแอว ขนาดลวดลายขันจะใหญ่หรือเล็กขึ้นอยู่กับขนาดของโคม หากโคมมีขนาดใหญ่ขันก็จะใหญ่ตามไปด้วย ทำให้สามารถเพิ่มรายละเอียดในขันได้มากขึ้น เช่น การใส่รูปนกที่ยอดของขันทั้งด้านล่างและบน เป็นต้น

๓.๓ ห้องนก นับเป็นเอกลักษณ์สำคัญอีกอย่างหนึ่งของตีนจกแม่แจ่ม ส่วนที่เรียกว่า ห้องนก นี้จะเป็นลายที่อยู่ส่วนบนและล่างของโคมกับขันเรียงแถวต่อกัน ตัวนกที่อยู่ในห้องนกนี้จะจกโดยใช้สีสลับกันและมีน้ำต้น หรือ สะเปาน้ำต้น (คนโทน้ำต้น) สลับกับขอไล่ แต่งเติมในช่องว่างระหว่างตัวนกเพื่อไม่ให้เกิดช่องว่างในลวดลายหรือในห้องนกในซิ่นบางผืนอาจมีส่วนประกอบของห้องนก แต่จะใส่ลายกูดพ่อเรือนแทน ซึ่งเป็นลายจกที่นำมา
จากลายหน้าหมอนใส่แทนที่ของห้องนกทั้งแถวบนและแถวล่าง

๓.๔ สะเพา หรือ หางสะเพา (อ่านว่า สะเปา) เป็นลายส่วนล่างของตีนซิ่นที่ต่อจากห้องนก นิยมจกโดยใช้สีดำสลับกับสีขาวเป็นส่วนใหญ่ แต่อาจมีซิ่นตีนจกแม่แจ่มบางผืนที่มีการจกหางสะเพาเป็นสีดำทั้งหมด ซึ่งสตรีแม่แจ่มไม่นิยมใช้นุ่ง มักจะเก็บรักษาไว้ หรือ ทอขึ้นมาในพิธีกรรมเกี่ยวกับความตาย เช่น ใช้ททำบุญถวายไปให้แก่แม่อุ้ยที่เสียชีวิตไปแล้ว ตีนจกแม่แจ่มนอกจากมีส่วนประกอบสำคัญ 4 ส่วนดังที่ได้กล่าวมาแล้ว ยังมีส่วนพิเศษที่ปรากฏบนตีนจกบางผืน คือ ขอไล่ หรือ กูดขอไล่ ซึ่งเป็นแถวบนสุดของตีนซิ่น และมักจกด้วยฝ้าย ๒ สีสลับกันเรียงเป็นแถว นิยมใช้ประกอบลายเชียงแสนน้อย ละครน้อย และขันสามแอว ทำให้ลวดลายตีนจกมีขนาดใหญ่ขึ้น คือ มีลายประกอบแถวบนสุดเพิ่มอีก ๑ แถว

ผ้าซิ่นตีนจกแม่แจ่ม #ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ทะเบียนเลขที่ สช ๕๐๑๐๐๐๑๕ โดยการผลักดันจากกลุ่มนักวิจัยท้องถิ่น ภายใต้การนำของแม่ฝอยทอง สมบัติ ลวดลายผ้าซิ่นตีนจกทั้ง ๑๖ ดั้งเดิมของแม่แจ่ม คือ ลายหละกอนหน้อย, ลายหละกอนกลาง, ลายหละกอนหลวง, ลายเจียงแสนหน้อย,ลายเจียงแสนหลวง, ลายกุดขอเบ็ด, ลายโกมรูปนก,ลายโกมหัวหมอน, ลายขันสามแอว, ลายขันแอวอู, ลายขันเสี้ยนสำ, ลายหงส์บี้, ลายหงส์ปล่อย, ลายนกกุม, ลายนกนอนกุม, และลายนาคกุม

ขอบพระคุณข้อมูลบางส่วนจาก
สารานุกรมไทย ภาคเหนือ เล่มที่ ๘

ข้อมูลลายผ้าซิ่นตีนจกแม่แจ่มที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ และ รูปภาพลายผ้าซิ่นตีนจกทั้ง ๑๖ ลายจาก
แม่ฝอยทอง สมบัติ

ข้าพเจ้าหวังเป็นอย่างยิ่งว่า ข้อมูลทั้งหมดจักเป็นประโยชน์แก่ทุกท่านที่สนใจในความงดงามของผ้าซิ่นตีนจกแม่แจ่ม

รับพรีออเดอร์
สอบถามรายละเอียด
โทร 091-0042462 จันจิรา
ไอดีไลน์ @cns7494v